Wenedowie (cz. 1)

         Kim byli Wenedowie? Czy pod tą nazwą występuje jeden lud, czy może jednak nazwę tą przypisywano na przestrzeni dziejów różnym ludom? Ślady owych tajemniczych Wenedów pojawiają się nie tylko na terenach Europy Środkowej ale też w Walii, czy we Włoszech.

 

         Nazwa ta pojawia się w dziele Pliniusza Historia naturalna.

         Pliniusz (ok. 23-79 n.e.) był rzymskim pisarzem, piastował także wyższe urzędy w administracji prowincji rzymskich. Znany jest przeważnie, jako autor wspomnianego wyżej dzieła, które opisuje geografię, botanikę i zoologię świata.

         Możemy tam znaleźć krótką wzmiankę o Wenedach:

„Niektórzy twierdzą, że te ziemie aż do rzeki Wistla zamieszkane są przez Sarmatów, Wenedów, Scirów, Hirrów.”

        
Sarmaci byli koczowniczym ludem irańskiego pochodzenia, który wędrując na zachód wyparł Scytów z zajmowanych przez nich terenów. Prowadzili oni liczne wojny przeciwko Rzymowi po tym jak ok. I w. p.n.e.  dotarli do Dunaju.

         Jednak w czasach Pliniusza pod pojęciem „Sarmaci” określano praktycznie wszystkie ludy koczownicze, które zamieszkiwały olbrzymie tereny nadczarnomorskiego stepu.  Kolejnymi sąsiadami Wenedów miały być ludy Scirów i Hirrów, których możemy utożsamiać z ludami germańskimi.

         Wenedów wymienia w Germanii, także Tacyt (ok. 55-ok. 120), był on rzymskim historykiem, zajmował również ważniejsze urzędy w państwie. Oprócz wyżej wymienionej Germanii, w której zawarł opis krajów zamieszkanych przez ludy germańskie jest autorem między innymi Dziejów i Roczników (obie pozycje do naszych czasów przetrwały we fragmentach).

Europa środkowa i wschodnia u Tacyta.
Źródło mapy: Jerzy Strzelczyk, Od Prasłowian do Polaków, Kraków 1987.

         Tak oto przedstawia on Wenedów w swym dziele:

„Waham się, czy plemiona Peucynów, Wenedów i Fennów zaliczyć mam do Germanów czy do Sarmatów, jakkolwiek Peucynowie (niektórzy nazywają ich Bastarnami) językiem, kulturą, sposobem osiedlania i budowy domostw przedstawiają się, jako Germanowie. Są oni na ogół brudni, a dostojnicy ich apatyczni. Wskutek mieszanych małżeństw znacznie upodabniają się do brzydoty Sarmatów. Wenedowie wiele przejęli z obyczajów Sarmatów, albowiem w swych wyprawach łupieskich przebiegają wszystkie lasy i góry, jakie wznoszą się między Peucynami a Fennami. Raczej jednak należy ich do Germanów zaliczyć, ponieważ budują stałe domy, noszą tarcze, lubują się w pieszych marszach i chyżości - a wszystko to odmienne jest u Sarmatów, którzy spędzają życie na wozie i na koniu.”

         W wyżej wymienionym fragmencie możemy odnaleźć podział świata barbarzyńskiego dokonany przez Tacyta, na Sarmacje i Germanię (do której zaliczałby on Wenedów). Jednak podstawowym wyznacznikiem przynależności do jednej z tych grup jest prowadzony tryb życia, koczowniczy (jak u Sarmatów) czy też osiadły (u Germanów). Świadczyłoby to, że podział ten nie obrazuje stosunków etnicznych panujących w regionie a raczej różnice w kulturze poszczególnych ludów.

         Możemy się także doszukać w podanym fragmencie wskazówek, co do terenów zajmowanych przez Wenedów. Ich „domem” miały by być ziemie znajdujące się pomiędzy terytoriami Peucynów, których możemy odnaleźć nad dolnym Dunajem, a ziemiami zamieszkanymi przez Fennów (ludy ugrofińskie) na północy. Byłby to, więc znaczny obszar obejmujący tereny dzisiejszej Białorusi i Ukrainy.

         Jako jeden z ludów zamieszkujących Sarmacje, wymienia Wenedów Ptolemeusz (ok. 100 - ok. 168). Był on greckim uczonym zajmującym się między innymi geografią i astronomią. Stworzył dzieło zawierające spis nazw geograficznych a także zasady konstruowania map.

Europa przedstawiona przez Ptolemeusza.

Źródło mapy: Jerzy Strzelczyk, Od Prasłowian do Polaków, Kraków 1987.

         Oto, czego możemy się dzięki niemu dowiedzieć o Wenedach i ludach z nimi sąsiadującymi:

         „Zamieszkują Sarmację ogromne ludy. Wenedowie wzdłuż całej Zatoki Wenedyjskiej, powyżej Dacji Peukinowie i Basternowie, wzdłuż całego wybrzeża Meotydy Jadzygowie i Roksolanowie, a bardziej w głąb kraju od nich Scyci, Hamaksiobowie i Alanowie.

         Z mniejszych zaś ludów siedzą w Sarmacji Gytonowie koło rzeki Wistula, poniżej Wenedów; następnie Finowie, następnie Sulonowie, niżej od nich Frugundiowie, następnie Awarynowie koło źródła rzeki Wistula; niżej od nich Ombronowie, następnie Anatofranktowie, następnie Burgionowie, następnie Arsietowie, następnie Sabokowie, następnie, Piengitowie i Biessowie koło góry Karpates.”

         W opisie Ptolemeusza pojawia się pewna sprzeczność, co do Wenedów, których określa on, jako wielki lud, a następnie podaje ich siedzibę na północ od bałtyckiego plemienia Galindów, którzy zamieszkiwali zapewne obszar dzisiejszych Mazur. W takim razie Wenedowie zajmować by musieli niewielki w zasadzie obszar nad Bałtykiem. Niektórzy naukowcy twierdzą, że Ptolemeusz się pomylił we wzmiance umiejscawiającej Wenedów w wyżej położonym miejscu i chodzi mu raczej o inny niewymieniony przez niego staropruski lud, Aistów.

Bibliografia:

Zbigniew Bukowski, Sarmaci, [w:] Mały słownik kultury dawnych Słowian, Warszawa 1988.
Jerzy Strzelczyk, Zapomniane narody Europy, Wrocław 2006.
Jerzy Strzelczyk, Od Prasłowian do Polaków, Kraków 1987 

Tacyt, [w:] Encyklopedia Szkolna WSiP Historia, Warszawa 2004.
Gerard Labuda, Słowiańszczyzna starożytna i wczesnośredniowieczna: antologia tekstów źródłowych, Poznań 1999.