Gdzie znajdowały się pierwotne siedziby Słowain? (cz. 1)

Wśród archeologów badających zagadnienie pierwotnych siedzib Słowian istnieją dwa główne poglądy na etnogenezę tego ludu. Autochtoniści twierdzą, że Słowianie zamieszkiwali dzisiejszy obszar Polski, na długo przed tym, nim pojawiły się o nich bezpośrednie  wzmianki w źródłach pisanych. Matecznikiem Słowian miały by więc być tereny w dorzeczu Wisły i Odry. Allochtoniści zakładają że ludność słowiańska napłynęła na te tereny w trakcie Wędrówki Ludów, a ich pierwotne siedziby miały się znajdować na wschód od wyżej wymienionych terenów. 

         Teza o środkowoeuropejskim pochodzeniu Słowian swoimi początkami sięga XIX wieku. Wielki wkład w jej rozwój wniósł Lubor Niederle, który jako pierwszy zastosował na dużą skalę badania archeologiczne. Pogląd ten popierali również tacy uczeni jak Leon Kozłowski, Józef Kostrzewski, Konrad Jażdżewski. Dopatrywali się oni początków Słowian w kulturze łużyckiej.

         Kultura łużycka była jedną z kultur tworzących zespół kultury pól popielnicowych (nazwa pochodzi od stosowanego obrządku pogrzebowego). Na obszarach dzisiejszej Polski rozwój jej nastąpił w oparciu o wcześniejsze kultury: przedłużycką i trzciniecką. Obejmowała ona tereny od Lipska po Ukrainę i od Bałtyku, po północne Czechy i Słowację.

        

Maksymalny zasięg kultury łużyckiej, zaznaczony kolorem zielonym.
(Źródło mapy: Wikipedia)

                   Na dzisiejszych terytorium Polski występowała ona od około 1200-1000 r. p.n.e. do 400-300 r. p.n.e. Istnieje możliwość że jedną z wielu grup składających się  na kulturę łużycką byli Neurowie. Co do tego nie ma jednak pewności.

         Artur Błażejewski tak odnosi się do kwestii słowiańskości kultury łużyckiej:

„Tak jak zaznaczono wcześniej, o takim określeniu musiałyby decydować źródła pisane i językowe. Takich jednak brak. Aby zachować obiektywizm, nie można przekonująco przypisać kultury łużyckiej do żadnej grupy etnicznej!”

         Kultura pomorska (VII-III wiek p.n.e.), prawdopodobnie wykształciła się na obszarze Pomorza Gdańskiego z oddzielonej od reszt, części kultury łużyckiej. Cechami , które najbardziej wyróżniają tą kulturę z pośród innych, były nietypowe cechy obrządku pogrzebowego. Mowa tu o popielnicach, na których w górnej części był umieszczany wizerunek ludzkiej twarzy.

         Istnieją dwie sprzeczne ze sobą teorie dotyczące rozprzestrzeniania się tej kultury na obszar przedstawiony na poniższej mapce. Pierwsza z nich zakłada że kultura pomorska jest powstała z kultury łużyckiej, druga natomiast zakłada że ludność tej kultury zbrojnie przyczyniła się do upadku kultury łużyckiej.

Kultura pomorska (kolor jasnozielony). Epoka żelaza.
(Źródło mapy: Wikipedia)

         Nie ma jednak przekonywujących dowodów na łączenie tej kultury bezpośrednio ze Słowianami.

         Również kultura przeworska jest uznawana przez niektórych za wytworzoną przez Słowian:

„Słowianie […] to przede wszystkim autochtoniczna ludność tej części Europy, która po załamaniu się kultury łużyckiej, szukała dalszych dróg rozwoju, czerpiąc inspiracje ze środowiska kultury lateńskiej, a następnie przeworskiej i jej pokrewnych. Kulturowo nawiązywali oni wiernie do dorobku swych poprzedników z tej części Barbaricum, byli też najbardziej licznym ludem rolniczym poza dawnym limesem Europy rzymskiej. Dlatego też Leciejewicz uważa za mało prawdopodobne, aby lud o tak wyrazistym obliczu i typie gospodarki mógł się ukształtować wśród puszczy i bagien górnego Naddnieprza.”

Kultura przeworska (kolor zielony) ok. I w. n.e.
(Źródło mapy: Wikipedia)

         Utrzymywano że rozwój jej nastąpił w oparciu o kultury: pomorską i prawdopodobnie pozostałości po kulturze łużyckiej. Wykrystalizować by się ona miała pod naporem ludów celtyckich. Określana była również jako kultura wenedzka. Badacze niemieccy z kolei utrzymywali że została ona nazwana od plemienia germańskich Wandalów, wandalską. Teza ta jest popierana przez niektórych polskich archeologów np. Andrzej Kokowski.

         Za słowiańskością kultury przeworskiej przemawiać by miał typ budownictwa. Miał on wykazywać większe podobieństwo do osiedli słowiańskich niż do germańskich, brak kojarzonego z z ludami germańskimi długiego domu, który występuje na terenach od Renu po Łabę, a także w Skandynawii.

         Do autochtonizmu Słowian przychylają się także Stanisław Kurnatowski, Lech Leciejewicz, Michał Brzostowicz, Tadeusz Makiewicz.

Bibligrafia:

Andrzej Buko, Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej. Odkrycia-hipotezy-interpretacje, Warszawa 2005.

Mały Słownik Antropologiczny, Warszawa 1976.

Witold Hensel, Polska Starożytna, Wrocław 1988.

Artur Błażejewski, Starożytni Słowianie, Wrocław 2007.

Kazimierz Godłowski, Historia starożytna ziem polskich, Warszawa 1985.

Andrzej Kokowski, Starożytna Polska, Warszawa 2006.

Anna Juras, Etnogeneza Słowian w świetle badań kopalnego DNA, Poznań 2012.