Gdzie znajdowały się pierwotne siedziby Słowain? (cz. 2)

   Koncepcja allochtoniczna zakłada umiejscowienie pierwotnych siedzib Słowian na terenie dorzecza Dniepru i Prypeci, skąd mieli rozprzestrzenić się w V i VI wieku na tereny Europy środkowej i południowej. Natomiast tereny dzisiejszej Polski miały być zasiedlone przez ludność germańską (kultury przeworska i wielbarska).

         Charakterystycznymi dla Słowian miły by być kultury:

·        pieńkowka (Ukraina),

·        Kołoczyn (Białoruś),

      ·        praska (Polska, Czechy, Morawy Słowacja).

 

 Kultury archeologiczne V wieku n.e.
     kultura praska

     kultura pieńkowska

         Od końca II wieku do ok. połowy V wieku na terenie dorzecza Dniepru rozwijała się kultura archeologiczna zwana kijowską, która miała wyewoluować pomiędzy IV a V wiekiem w kultury Kołoczyn i Pieńkowka, była również istotnym elementem, prowadzącym do wyodrębnienia się kultury praskiej.

         Według Kazimierza Godłowskiego cechami charakteryzującymi wyrobów materialnych Słowian miały by być:

• ·        słabo rozwinięta wytwórczość rękodzielnicza (brak naczyń wytwarzanych na kole garncarskim i bardzo mała ich różnorodność, ubogo wyposażone groby),

• ·        wyroby żelazne słabej jakości,

• ·        osady otwarte położone w dolinach rzek, raczej niewielkich rozmiarów,

• ·        charakterystycznym typem domostwa była niewielka kwadratowa półziemianka, w której rogu znajdował się piec lub palenisko,

• ·        ciałopalny charakter pochówków.

         Charakterystyczna dla Słowian według allochtonistów miała być ceramika typu praskiego. Wyróżniała się ona siermiężnym wykonaniem, bez użycia kola garncarskiego, praktycznie brak zdobień. Są jednak obszary na których mamy pewności co do bytności na nich Słowian a brak tam ceramiki tego typu.

         Według zwolenników tej teorii, tereny dzisiejszej Polski przed pojawieniem się na nich Słowian (tj. ok. IV-V w. n.e.) zasiedlone były przez ludność dwóch kultur archeologicznych, przeworskiej i wielbarskiej. Ludność ta miał opuścić zamieszkiwane przez nią obszary. Powodów dopatrywać się możemy w inwazji Hunów oraz spowodowanego nią przemieszczania się grup ludności. Z kolei na te opuszczone terytoria wkroczyć miał w połowie V w. n.e. ludność słowiańska.

         Kazimierz Godłowski za pierwotne siedziby Słowian uważa:

„W świetle posiadanych przez nas w chwili obecnej danych wydaje się najbardziej prawdopodobne, że krystalizacja kultury słowiańskiej i uformowanie się jej w takiej postaci, w jakiej jest nam znana z materiałów archeologicznych wczesnego średniowiecza (w wariancie praskim i pieńkowskim), dokonało się w V wieku na rozległym terytorium rozciągającym się od podłuż wschodnich Karpat aż do Prypeci i na lewobrzeże środkowego Dniepru, i obejmującym w przybliżeniu obszar około 300 000 km². Równocześnie był to obszar wyjściowy przyszłej wielkiej ekspansji tej kultury i tego ludu, jaka dokonała się w najbliższych stuleciach.”

         Istnieje także teoria zakładająca, że Słowianie wywędrowali z Azji, z terenów na pograniczu wielkiego stepu, skąd mieli w późniejszej fazie zasiedlić tereny między Bugiem a Dnieprem.

             Musimy zdawać sobie sprawę z faktu, że w archeologii występują dwa stanowiska w sprawie identyfikowania poszczególnych kultur archeologicznych z ludami, mającymi być ich  wytwórcami i użytkownikami. Jedno z nich zakłada, że :

„Podobieństwo wytworów, ich tożsamość traktowana jest jako wyznacznik chronologiczny. Dwa podobne wytwory traktowane są jako wytwory równoczesne; wytwory odmienne to wytwory różne czasowo. Inność może więc być "przed" lub "po", ale nie równocześnie. Równoczesność oznaczająca także teraźniejszość (minioną) to identyczność, tożsamość. U podłoża tej procedury badawczej zawiera się przekonanie, że tożsamość wytworów jest równoznaczna z tożsamością ich wytwórców, którzy to samo wytwarzają tak samo, a zarazem wytwarzają to równocześnie. Inaczej mówiąc, poszukiwanie źródeł pochodzenia danej wspólnoty, badanie jej etnogenezy to poszukiwanie idealnej czystości etnicznej, która na gruncie archeologii przekłada się na jednorodność (jednolitość) kultury materialnej. ”

         Według innych badaczy nie możemy jednoznacznie połączyć danej kultury archeologicznej z etnosem, ponieważ kultura ta jest wytworem archeologów, który pomaga w uporządkowaniu odkrywanego przez nich materiału.

” […] badacz nie jest w stanie wniknąć w psychikę badanych przez siebie społeczeństw minionych tak, by możliwe było odtworzenie ich interpretacji rzeczywistości, w której żyli, tym samym przyjąć powinniśmy, że wytwory kultury minionej, które badamy, są rezultatem naszej własnej interpretacji przez pryzmat kultury, w której uczestniczymy, nie zaś odtwarzaniem interpretacji dokonywanej przez przedstawicieli społeczeństw minionych.

Świadomość tego faktu uzmysławia nam konieczność dostosowania naszych postaw i celów badawczych do potrzeb aktualnej, otaczającej nas rzeczywistości i poniechania legitymizacji naszymi badaniami przekazów światopoglądowych przez ową rzeczywistość zdezaktualizowanych.”

         Czym jest kultura archeologiczna pomoże nam zrozumieć wypowiedź Michała Parczewskiego, który twierdzi że:

 „Kultura archeologiczna mniej lub bardziej dokładnie odzwierciedla różne strony minionej egzystencji wielkiej zbiorowości ludzkiej, a pokrewne sobie cechy wspólnotowe ujawnia w następujących uchwytnych dla archeologa dziedzinach:

• ·        sposób i zakres korzystania z dóbr środowiska przyrodniczego, w tym charakter osadnictwa,
• ·        formy budownictwa,
• ·        przejawy aktywności gospodarczej oraz poziom zróżnicowania społecznego,
• ·        standard życiowy populacji, poziom zróżnicowania społecznego,
• ·        stylistyka i ewentualne walory artystyczne wyrobów,
• ·        kierunki, siła i zasięg kontaktów ze światem zewnętrznym,
• ·        sztuka wojenna,
• ·        obrządek pogrzebowy,
• ·        a niekiedy wycinkowo również inne sfery życia (np. sposób organizacji społecznej, kult religijny).”

Bibliografia:
Henryk Mamzer, Archeologia etniczna versus kulturowo interpretacyjna, [w:] Praojczyzna Słowian. Zbiór wypowiedzi, red. Witold Mańczak, Kraków 2001.
Michał Parczewski, Podstawy lokalizacji pierwotnych siedzib Słowian, [w:] Archeologia o początkach Słowian, red. Piotr Kaczanowski i Michał Parczewski, Kraków 2005. 
Andrzej Buko, Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej. Odkrycia-hipotezy-interpretacje, Warszawa 2005.
Anna Juras, Etnogeneza Słowian w świetle badań kopalnego DNA, Poznań 2012.  
Kazimierz Godłowski, Z badań nad zagadnieniem rozprzestrzeniania się Słowian w V-VII w. n.e., [w:] Pierwotne siedziby Słowian, red. Michał Parczewski, Kraków 2000.
Lubomir Czupkiewicz, Pochodzenie i rasa Słowian, Wrocław 1996.  
Źródło mapy: Wikipedia.