Językoznawcy o pochodzeniu Słowian, cz. 3 : Pokrewieństwo językowe.

         Cechami, które łączą języki oprócz ich struktury wewnętrznej mogą być czynniki natury zewnętrznej tzn. społecznej, historycznej, geograficznej, a także ich wspólne pochodzenie.

         „Podobieństwo języków, wynikające ze wspólnego pochodzenia, określa się mianem pokrewieństwa językowego.”

 Języki słowiańskie. 

      

   Badaczem, który podjął się żmudnej pracy zbadania, jakie podobieństwa występują pomiędzy poszczególnymi językami słowiańskimi, a także językami z nimi sąsiadującymi jest Witold Mańczak (1924). Przedstawię tu osiągnięte przez niego wyniki:

•       Języki sąsiadujące ze sobą wykazują dużo większe podobieństwo do siebie niż te, które się ze sobą nie stykają;

•     „Języki germańskie są podobne bardziej do słowiańskich niż do bałtyckich”;

•      Języki słowiańskie wykazują większe podobieństwo do germańskich niż do języków irańskich, co wskazuje, że, pierwotna siedziba Słowian musiała znajdować się bliżej tych pierwszych;

•        Większe podobieństwo wykazują języki celtyckie czy też italskie do słowiańskich, niż do języków bałtyckich, co ma sugerować, że Słowianie zamieszkiwali tereny bliższe celtom i mieszkańcom Półwyspu Apenińskiego niż Bałtowie.

•        Języki zachodniosłowiańskie wykazują większe podobieństwo do pozostałych języków słowiańskich niż wschodniosłowiańskie, najmniejsze podobieństwo reprezentują języki południowosłowiańskie, co miałoby być przesłanką dowodzącą, że Słowianie nim rozpoczęli ekspansję na południe, zajęli wschodnie tereny Europy.

         Grzegorz Jagodziński polemizuje z poglądami W. Mańczaka w tej kwestii. Twierdzi on, że pominięta tu został bardzo ważny aspekt, mianowicie z upływem czasu w językach zachodzą zmiany, które musimy uwzględniać przy wyciąganiu wniosków. Nie posiadamy przecież tekstów z interesującego najbardziej nas okresu, a wnioski W. Mańczak opracowuje na podstawie tekstów współczesnych.

         Zaznaczyć w tym miejscu należy, że języki słowiańskie wykazują do siebie bardzo znaczne podobieństwo. Wspólnota prasłowiańska rozpadła się prawdopodobnie około 500 r. n.e., miało to być efektem podjętych przez Słowian migracji.Jej początek zaś określany jest na około XV w. p.n.e., warto zauważyć, że wspólnota obejmowała nie tylko język, ale także podobieństwa w zakresie wierzeń, obyczajów i kultury materialnej.

         Istnieje również teoria, która łączy języki słowiańskie i bałtyckie. Miały one w początkowej fazie swojego rozwoju stanowić pewnego rodzaju wspólnotę. Jednak nie jest to teoria uznawana powszechnie, podważa ją miedzy innymi Andrzej Bańkowski, który twierdzi, że o żadnej wspólnocie nie mogło być mowy, a mamy odczynienia z ligą językową. Określeniem tym nazywamy: ”Podobieństwo języków, wynikające ze wzajemnego oddziaływania, nakładającego się w czasie, często przez wiele wieków, nazywane jest powinowactwem językowym. Języki występujące w tym związku tworzą ligę.”

         Badania przeprowadzone przez językoznawców nie dają nam jednoznacznej odpowiedzi na nurtujące nas pytanie: „Które ziemie możemy nazwać kolebką Słowian?”. Językoznawcy, podobnie jak badacze innych dziedzin (historia, archeologia, antropologia), nie mogą dojść do porozumienia, co do kwestii pierwotnych siedzib tego ludu. Wśród językoznawców nie ma zgody nawet w tak podstawowej zdawałoby się kwestii jak etymologia największych rzek terenów określanych, jako słowiańskie. Zastanówmy się jednak nad tym, co udało się ustalić. Moim zdaniem najważniejszym przesłaniem wynikającym z badań językoznawców jest stwierdzenie, że słowiańskość jest określeniem ludzi, których łączy wspólny dla nich język i to właśnie on jest najważniejszym wyróżnikiem słowiańskości, a niepodobieństwo biologiczne, czy też wspólnota oparta na kulturze materialnej.

Bibliografia:

Irena Sawicka, O geografii fonetycznej Europy, [w:] Linguistica Copernicana, nr 1(1)/2009.

Agnieszka Krugier - Łączkowska, Europejczycy, Słowianie, Polacy. Na czym polega pokrewiaństwo językowe?, [w:] Kwartalnik językoznawczy, nr 2011/1(5)

Witold Mańczak, Zachodnia praojczyzna Słowian, [w:] Praojczyzna Słowian.

Witold Mańczak, Przedhistoryczne migracje Słowian i pochodzenie języka staro-cerkiewno-słowiańskiego.

Hanna Popowska-Taborska, Wczesne dzieje Słowian w świetle ich języka.
http://grzegorj.private.pl/lingwpl/pochoslo6.html 

Karolina Borowiec, Kanon wiedzy na temat tzw. etnogenezy Słowian, [w:] Kwartalnik językoznawczy, nr 2012/1

Źródło mapki: Wikipedia.